1. testamentowe, gdy spadkodawca pozostawił testament, w którym rozrządził swoim majątkiem;

   reklama
   

2. ustawowe, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu lub sporządzony testament jest nieważny.

Należy wskazać, że przepisy prawa spadkowego przyznają pierwszeństwo dziedziczeniu testamentowemu. Z zachowkiem mamy do czynienia jedynie wówczas, gdy spadkodawca pozostawił testament. Instytucję tę regulują przepisy art. 991-1011 Kodeksu cywilnego. Podstawowym zadaniem zachowku jest ochrona interesów najbliższej rodziny, w przypadku kiedy zmarły postanowił rozporządzić swoim majątkiem przez sporządzenie testamentu lub dokonanie za życia odpowiednich darowizn pomijając przy tym najbliższych członków rodziny. Jest to roszczenie wyłącznie o świadczenie pieniężne, które przysługuje dzieciom, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu. Zgodnie z treścią art. 991 § 1 KC uprawnionym, którzy są trwale niezdolni do pracy lub są małoletni należy się dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by przypadał im przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach połowa wartości tego udziału. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia.

W celu zobrazowania rzeczonej instytucji najlepiej posłużyć się konkretnym przykładem. Wyobraźmy sobie, że mężczyzna pozostający w związku małżeńskim jest jednocześnie ojcem dwójki dzieci - syna i córki. Przed śmiercią sporządził on testament, w którym jako jedynego spadkobiercę wskazał syna. Ojciec pozostawił majątek w postaci mieszkania o wartości 150 000 zł. W takiej sytuacji żona i córka spadkodawcy mają roszczenie do spadkobiercy (syna zmarłego) o zapłatę zachowku. Gdyby zmarły nie sporządził testamentu to na mocy ustawy spadek po zmarłym nabyliby żona oraz dzieci w częściach równych po 1/3. Zatem każdy z nich odziedziczyłby udział spadkowy o wartości 50 000 zł. Zakładając, że każdy ze spadkobierców jest zdolny do pracy oraz nie jest małoletni, żonie i córce należy się zachowek w wysokości połowy wartości udziału spadkowego, czyli 25 000 zł.

Roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku jest roszczeniem majątkowym, w związku z tym podlega przedawnieniu. Zgodnie z art. 1007 § 1 Kodeksu cywilnego termin przedawnienia takiego roszczenia wynosi 5 lat od ogłoszenia testamentu. Natomiast w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu roszczenie to przedawnia się z upływem pięciu lat od otwarcia spadku.

Krystian Górniak
Autor jest adwokatem, członkiem Wielkopolskiej Izby Adwokackiej, absolwentem Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, prowadzi kancelarię adwokacką w Turku.