Listy do redakcji: Wyrok na wąskotorówkę
Damian Antczak
Niewielu mieszkańców Turku i powiatu zdaje sobie sprawę, że kolej wąskotorowa, która kiedyś dojeżdżała do Turku, dziś nadal funkcjonuje. W sezonie wakacyjnym odbywa się tu ruch turystyczny na krótkim odcinku, ale planowane jest wydłużenie trasy kursów pasażerskich. Wystarczy wsiąść do samochodu w wakacyjną niedziele i w niespełna pół godziny dojechać do stacji w Zbiersku. Tam wciąż można poczuć klimat wąskotorówki, ten sam jak kiedyś w Turku.
Do naszego miasta ostatni kurs dotarł w 2006 r., mija więc już prawie 15 lat bez ruch na wąskich torach w Turku. Co spowodowało, że kolej działa w ramach powiatu Kaliskiego, a naszego już nie? Trzeba się cofnąć do roku 2001, gdy przeprowadzano reformę PKP (podział PKP na wiele spółek). W wyniku reformy wszystkie koleje wąskotorowe zostały wyłączone z tychże struktur. Powiat Kaliski zdecydował się wtedy na współfinansowanie wąskotorówki i przejęcie jej od PKP, dzięki temu już 2002 udało się przywrócić ruch na KKD dzięki Stowarzyszeniu Kolejowych Przewozów Lokalnych. Ostatecznie udało się przejąć cały majątek kolejki od PKP w 2015 roku. Już w 2001 r. Powiat Turecki zdecydował się, że ze względów finansowych nie będzie wspierał wąskotorówki, pomimo faktu, że kolej ta przyczyniła się do rozwoju miasta i powiatu. „Współfinansowanie kolejki kosztowałoby nasz powiat około 150 tys. zł” – tak w 2001 r powiedział wicestarosta powiatu turkowskiego, Marian Gryt. Pomimo upływu lat i wielokrotnych zmian władzy, chęć współfinansowania wąskotorówki nie zmieniła się. To głównie z tego powodu możemy oglądać stopniową degradację infrastruktury kolejki w Turku. Brak zainteresowania wąskotorówką było również widać przy budowie ronda Baszkowskiego (przy byłym dworcu PKP). Zlikwidowano wtedy znaczny fragment toru wąskotorówki, gdyż uznano go za zbędny.
Jest wiele powiatów w Polsce, które doszły do innych wniosków. Powiat Rawski przejął od PKP Kolej Wąskotorowa Rogów – Rawa – Biała, która obecnie jest wielką atrakcją województwa łódzkiego. Kolej ta ma 4,7 gwiazdki na 5 (411 opinii; stan na 9.11.2020) w opiniach Google co pokazuje, że wąskotorówka może być wielką atrakcją nawet w rejonie, który nie jest uznawany, za atrakcyjny turystycznie jak sam Turek. Wbrew pozorom w Polsce działa jeszcze wiele wąskotorówek, ale tylko turystycznie. Po dalsze przykłady nie trzeba sięgać bardzo daleko – przykładem może być Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa czy Średzka Kolej Dojazdowa. Oba miejsca, przy wsparciu władzy, poddawane są stopniowej rewitalizacji. Proces ten przywraca stacjom ich dawny blask. W tych i wielu innych miejscach w sezonie wakacyjnym można przejechać się koleją wąskotorową.
Turek odcinając się od wąskotorówki, zapomniał jak wielki wpływa miała ona na rozwój miasta. Kolej do Turku dotarła w roku 1916 za sprawą wojsk niemieckich, które podczas pierwszej wojny światowej przedłużyły istniejącą już kolej z Opatówka do Zbierska. Wtedy kolej powstała na potrzeby cukrowni w Zbiersku, która to aż do roku 1997 korzystała z jej usług. W 1948 kolej została przejęta przez PKP i Kaliska Kolej Dojazdowa była pierwszą koleją wąskotorową w Polsce, na której użyto wagonów transportowych do przewozu wagonów normalnotorowych, co znacznie skróciło czas przeładunku. Od lat 80 następował stopniowy regres wąskotorówki, a w 1991 r. zawieszono ruch pasażerski, po czym w roku 1994 rozebrano odcinek Borków Stary - Kalisz.
Były momenty, gdy nasz powiat był żywo zainteresowany losami wąskotorówki. Był to jednak odległy czas dwudziestolecia międzywojennego. Wtedy to droga żelazna przyjęła nazwę Kalisko-Tureckiej Kolei Powiatowej. Była ona wspólną własnością powiatu Kaliskiego oraz Tureckiego aż do roku 1948.
Współcześnie Turek reklamuje się turystycznie Józefem Mehofferem, który jest autorem polichromii, obrazów olejnych i projektów witraży kościoła NSPJ. Witraże te zostały stworzone w Krakowie, a do Turku trafiły koleją wąskotorową. Szacuje się, że około 70% materiałów budowlanych, potrzebnych do budowy elektrowni Adamów, dotarło koleją. Wąskotorówka później dostarczała mazut potrzebny do rozpalania kotłów w elektrowni. Możliwe więc, że kolej w Turku w najbliższym czasie podzieli los elektrowni Adamów, z którą była mocno związana. Może warto by o historii kolei wąskotorowej w Turku przypominał fragment toru z lokomotywą i semaforem kształtowym, który wciąż jest na stacji w Turku? Taki pomnik po kolejce wąskotorowej można zobaczyć na stacji Krotoszyn Wąskotorowy. Osobiście boję się, że o kolejowej historii Turku przypominać będą jedynie nazwy ulic - Torowa i Kolejowa. Co prawda, rząd ogłosił program „kolej plus”, w ramach którego miała by powstać linia normalnotorowa Konin-Turek, ale przy obecnym kryzysie gospodarczym, linia ta raczej zostanie tylko projektem.
Jaki los czeka turecką ciuchcię? Czy to koniec historii kolei wąskotorowej w Turku?
Archiwalne nagranie z przejazdu kolejki wąskotowej Zbiersk-Turek z 1995 roku z kanału YT AndrzejMastalerz. Od 2:24 wjazd kolejki do Turku, widoczne osiedle Spółdzielców, stary dworzec oraz Elektrownia.