Była to odpowiedź władz na pierwszy masowy proces robotników przeciwko polityce Partii. Jak powiedział Edward Raczyński, domagali się oni „chleba i wolności”, co było prawdą. Brakowało zarówno masła jak i węgla. Płaca była niższa niż w centralnej Polsce. Nie było gdzie mieszkać. Strajk rozpoczęli o godz. 6.30 robotnicy pracujący w Zakładach im. Stalina (czyli im. Hipolita Cegielskiego). O godz. 9-ej strajkujących było ok. 100 tys. Około godz. 10.40 z okien Urzędu Bezpieczeństwa padły pierwsze strzały. Rozpoczęła się wymiana ognia, a walki wkrótce objęły cały Poznań. Robotnicy używali butelek z benzyną oraz broni zdobytej na posterunkach MO - w sumie ponad 200 jednostek. Głoszono hasła: „ Chcemy Polski katolickiej - nie bolszewickiej”, „Chcemy żyć normalnie", „My chcemy chleba dla naszych dzieci", „Precz z czerwoną burżuazją", „Precz z komunistami", „Precz z niewolą, precz z Ruskami, precz z siedemnastoma latami niewoli", oraz „Precz z Rokossowskim". Ok. godziny 16.00 do centrum miasta weszła 19-a Dywizja Pancerna Śląskiego Okręgu Wojskowego. Wieczorem dołączyły jeszcze jednostki Sudeckiej 10-ej Dywizji Pancernej oraz  4-ej i 5-ej Dywizji Piechoty.

W dniu następnym, tj. 29 czerwca 1956 roku premier Józef Cyrankiewicz wygłosił swoje słynne przemówienie, w którym pada groźba, że „każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewien, że mu tę rękę władza ludowa odrąbie". Przeciwko strajkującym robotnikom skierowano 359 czołgów i 10 tysięcy żołnierzy z bronią maszynową. Nie wiadomo, ilu ludzi zginęło. Brakuje dokładnych danych co do ofiar. Wg badań IPN-u zginęło 58 osób, w tym 50 cywili, 4 żołnierzy, 1 milicjant i 4 funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. Najmłodszą ofiarą buntu był Romek Strzałkowski, który miał wówczas 13 lat (uczeń VII klasy Szkoły Podstawowej nr 40 w Poznaniu). Romek zginął na ul. Kochanowskiego 16 od kuli z karabinu czołgowego. Nie była to śmierć przypadkowa - i do dzisiaj nie jest w pełni wyjaśniona. Rannych było kilkaset osób (co najmniej 573 osoby). Wg dostępnych raportów do 8 sierpnia zatrzymano 746 osoby. Wobec 323 zastosowano areszt i wszczęto śledztwo, pozostałych zwolniono. Spośród aresztowanych oskarżono 50 osób. Ponieważ w tym czasie odbywały się Międzynarodowe Targi Poznańskie, ogłoszono tezę o międzynarodowym spisku godzącym w rząd komunistyczny. Oczywiście zachodnim imperialistom pomagali „chuligani i pospolici kryminaliści” (akurat ten tekst słyszymy również teraz podczas pacyfikacji różnych społecznych protestów - zwłaszcza kobiet). W konsekwencji doszło do tzw. „procesów trzech”, potem „dziewięciu” i „dziesięciu”. Oskarżeni spodziewali się najgorszego, bowiem mieli być sądzeni według Kodeksu Karnego z 1946 roku i groziła im kara od 5 lat więzienia do dożywocia i kary śmierci włącznie. Dzięki postawie poznańskich adwokatów zapadły niskie wyroki: 2 oskarżonych uniewinniono, pozostali otrzymali karę więzienia od 2 do 6 lat. O znaczeniu „Czerwca `56” świadczy fakt, że notatka pt. Zamieszki w Polsce (Riots in Poland) znalazła się na pierwszym miejscu w biuletynie CIA z 29 czerwca 1956 roku i była tam przez kilka kolejnych dni. Analitycy CIA dywagowali później o wpływie „Czerwca 1956” na nastroje społeczne w innych krajach „bloku sowieckiego". Dowiadujemy się o tym dopiero teraz, kiedy część materiałów została odtajniona.

Paweł Janicki