1. Czym jest zachowek?

2. Kto ma prawo do zachowku, a kiedy możliwa jest jego utrata?

3. Jak obliczyć wysokość zachowku?

4. Procedury związane z zachowkiem

5. Podsumowanie

Zachowek przysługuje zarówno przy dziedziczeniu ustawowym jak i testamentowym. Przepisy regulujące kwestie zachowku zawarte są w Kodeksie cywilnym.

Czym jest zachowek?

Zanim przejdziemy do szczegółów, musimy wyjaśnić, czym właściwie jest zachowek. Jak wyjaśnia adwokat Iwo Klisz z Wrocławia, autor bloga https://zachowek.biz.pl/, zachowkiem określa się uprawnienie osób wskazanych w ustawie do partycypacji w części majątku należącego do bliskiej im osoby zmarłej. Innymi słowy mówiąc, jest to kwota stanowiąca określony procent majątku, który przysługiwałby im, gdyby dziedziczenie następowało na podstawie ustawy.

Najczęściej zachowek ma formę pieniężną. Wyróżnia go to, że dochodzić zapłaty zachowku można wyłącznie, gdy spadkodawca już nie żyje oraz gdy spadkobierca nie otrzymał należnej mu kwoty w innej formie, na przykład w postaci darowizny.

Kto ma prawo do zachowku, a kiedy możliwa jest jego utrata?

Informacje na temat tego, kto ma prawo do wypłaty zachowku, znajdują się w art. 991 § 1 kodeksu cywilnego. W przepisie tym wymienieni zostali:

• zstępni spadkodawcy, czyli dzieci, wnuki, prawnuki,

  reklama
  

• małżonek spadkodawcy,

• rodzice spadkodawcy.

Są to osoby, które byłyby powołane do spadku z mocy ustawy. Ponadto prawo do zachowku ma także ewentualny przysposobiony i jego zstępni.

Przepisy przewidują także listę osób, którym zachowek nie przysługuje. Zaliczają się do nich osoby uprawnione, ale wydziedziczone, grupa spadkobierców niegodnych dziedziczenia, spadkobiercy, którzy odrzucili spadek oraz ci, którzy zrzekli się dziedziczenia. Zachowek nie przysługuje również dziadkom spadkodawcy, jego rodzeństwu oraz zstępnym. Jak wskazuje jednak Iwo Klisz, bezpodstawność wydziedziczenia powoduje, że choć osoba wydziedziczona zostaje wyłączona z dziedziczenia ustawowego, może na drodze sądowej domagać się zachowku.

Jak obliczyć wysokość zachowku?

Skoro wiemy już, czym jest zachowek i jakie osoby mogą wnieść roszczenie z tytułu zachowku, pora wyjaśnić, w jaki sposób ustala się jego wysokość. Aby to zrobić, w pierwszej kolejności trzeba ustalić wartość udziału spadkowego, który przypadałby danej osobie w przypadku dziedziczenia ustawowego. W określaniu tego podziału pod uwagę bierze się spadkobierców niegodnych i tych, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się tych, którzy dziedziczenia się zrzekli oraz tych, którzy zostali wydziedziczeni.

Druga liczba, która będzie potrzebna do obliczenia wysokości zachowku, jest czysta wartość spadku, czyli wartość określona po odjęciu długów. Na tej podstawie można określić substrat zachowku, czyli wszystko to, co spadkobierca otrzymałby, gdyby zmarły nie pozostawił testamentu. To właśnie ta wartość stanowi podstawę ustalenia sumy zachowku. Na marginesie wspomnijmy, że przy określaniu podstawy do obliczania zachowku uwzględnia się zapisy windykacyjne i darowizny.

Jak w praktyce wygląda proces obliczenia należnego uprawnionemu zachowku? Główna zasada głosi, że zachowek jest równy połowie wartości udziału spadkowego, który przypadałby danej osobie, gdyby dziedziczyła ona na mocy ustawy. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy osoba uprawniona jest osobą małoletnią lub jest to spadkobierca trwale niezdolny do pracy. Wówczas zachowek wynosi 2/3 wartości tego udziału.

Jeśli więc z całego majątku na spadkobiercę przypada 300 000 złotych, wysokość zachowku wyniesie 1/2 wartości udziału spadkowego, czyli w tym przypadku 150 000 PLN. Osoba małoletnia lub niezdolna do pracy otrzyma natomiast 200 000 złotych.

Procedury związane z zachowkiem

W jaki sposób można ubiegać się o przysługujący zachowek? Ponieważ do wypłaty zachowku zobowiązany jest zawsze spadkobierca, który nabył spadek (lub spadkobiercy - jeśli jest ich kilku), to właśnie do niego należy zgłosić swoje roszczenie. Można to zrobić na dwa sposoby:

• wzywając pisemnie do zapłaty, wskazując podstawę prawną oraz wysokość dochodzonej kwoty,

• kierując sprawę na drogę sądową, przygotowując pozew o zapłatę zachowku.

Z drugą opcją najczęściej mamy do czynienia, gdy wezwanie do zapłaty okazuje się nieskuteczne.

Warto pamiętać, że - zgodnie z treścią art. 1007 kc - roszczenia z tytułu zachowku przedawniają się po upływie 5 lat od ogłoszenia testamentu.

Podsumowanie

Uprawnienie do zachowku przysługuje zawsze, gdy osoba bliska zmarłemu, wymieniona wśród osób uprawnionych na mocy prawa, nie została powołana do spadku. Zasady obliczania oraz wysokość zachowku są ustalone przepisami, natomiast uzyskanie go jest możliwe po dopełnieniu opisanych wyżej procedur.